اخبار ما & بلاگ

مقدمه

آجر لعابی (Glazed Brick) یکی از مصالح ساختمانی سنتی و در عین حال مدرن است که با پوششی شیشه‌ای و براق، زیبایی و مقاومت فوق‌العاده‌ای به نما و دکوراسیون داخلی می‌بخشد. این آجرها نه تنها به دلیل رنگ‌ها و طرح‌های متنوع، بلکه به خاطر ویژگی‌های فنی منحصر به فردشان، از دیرباز مورد توجه معماران بوده‌اند. استفاده از آجر لعابی نشان‌دهنده ذوق هنری و توجه به دوام سازه در طولانی مدت است. در این مقاله، به بررسی کامل آجر لعابی، تاریخچه، فرآیند تولید، کاربردها، مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت تا درک عمیقی از این عنصر کلیدی در معماری به دست آوریم.

آجر لعابی چیست؟ (تعریف و ساختار)

آجر لعابی در واقع همان آجر معمولی است که طی یک فرآیند دو مرحله‌ای پخت و پوشش‌دهی، ویژگی‌های ظاهری و عملکردی جدیدی کسب می‌کند. فرآیند اصلی شامل دو مرحله اصلی است: تولید بدنه آجر (خشت) و سپس لعاب‌کاری و پخت نهایی.

فرآیند لعاب‌کاری

1. تولید بدنه آجر (آجر خام): ابتدا خشت‌های آجر از مخلوط خاک رس و افزودنی‌های لازم (مانند ماسه یا شیل) تهیه و شکل داده می‌شوند. این آجرها در دمای مشخصی پخته می‌شوند تا استحکام اولیه را کسب کنند (پخت اول).

2. اعمال لعاب: پس از خنک شدن، سطح آجر با یک سوسپانسیون مایع از مواد لعاب‌دهنده پوشانده می‌شود. لعاب ترکیبی پودری است که عمدتاً شامل:

   • فریت (Frit): شیشه سیلیسی که نقطه ذوب پایینی دارد.

   • مواد رنگی (اکسیدهای فلزی): مانند اکسید آهن برای رنگ‌های قرمز و قهوه‌ای، اکسید کبالت برای آبی، و اکسید کروم برای سبز.

   • پلاستیک‌سازها: برای بهبود قابلیت پخش شدن و چسبندگی سوسپانسیون.

3. پخت نهایی (Glazing Firing): آجر لعاب‌دار شده مجدداً در کوره‌های با دمای بالا (حدود 800 تا 1000 درجه سانتی‌گراد، بسته به نوع لعاب و بدنه آجر) پخته می‌شود. در این دما، مواد لعاب ذوب شده و با بدنه آجر ترکیب می‌شود. این ذوب شدن باعث می‌شود که لعاب به سطح آجر بچسبد و یک لایه شیشه‌ای، سخت، نفوذناپذیر و براق ایجاد کند.

ترکیب شیمیایی لعاب:
فرمول کلی یک لعاب سرامیکی شامل سه دسته اصلی مواد است:

• اکسیدهای شار دهنده (Fluxes): مانند اکسید سدیم  و اکسید کلسیم که نقطه ذوب مخلوط را کاهش می‌دهند.

• اکسیدهای سیلیکا (Glass Formers): مانند سیلیس که ساختار شیشه‌ای را تشکیل می‌دهند.

• اکسیدهای تثبیت کننده (Stabilizers): مانند اکسید آلومینیوم  که سختی و مقاومت شیمیایی لعاب را افزایش می‌دهند.

تاریخچه و کاربرد در معماری: شکوه دیرینه

استفاده از مصالح سرامیکی لعاب‌دار به قدمت تمدن‌های بشری باز می‌گردد. این تکنیک به منظور افزایش دوام و زیبایی در سازه‌های مهم به کار می‌رفت.

سیر تاریخی

• بین‌النهرین باستان: اوج شکوه آجر لعاب‌دار در معماری بین‌النهرین، به‌ویژه امپراتوری بابل، دیده می‌شود. دروازه ایشتار بابل (حدود 575 پیش از میلاد) مشهورترین نمونه است که با آجرهای لعاب‌دار آبی رنگ و طرح‌های برجسته حیوانات تزئین شده است.

• معماری ایران و آسیای میانه: در معماری اسلامی ایران، استفاده از کاشی‌های لعاب‌دار (که اساساً نوعی آجر لعاب‌دار تزئینی هستند) در مساجد، مدرسه‌ها و مقبره‌ها، به اوج خود رسید. این بناها گواهی بر توانایی ایرانیان در کنترل حرارت و رنگ در فرآیند لعاب‌کاری هستند.

• دوران مدرن: در قرن نوزدهم و بیستم، با پیشرفت‌های صنعتی در تولید آجر و لعاب، آجرهای لعاب‌دار مجدداً در معماری غرب (به ویژه در سبک‌های صنعتی و احیای معماری تاریخی) مورد استفاده قرار گرفتند.

کاربردهای نوین آجر لعابی

امروزه، آجر لعابی به دلیل ترکیب زیبایی و عملکردی، در طیف وسیعی از پروژه‌ها به کار می‌رود:

1. نمای خارجی ساختمان (Facades): برای ایجاد نمایی چشم‌نواز، مقاوم در برابر دود و آلودگی شهری، و ضد آب. این آجرها به ویژه در مناطق با بارندگی بالا ایده‌آل هستند.

2. دکوراسیون داخلی و فضاهای تر و مرطوب: دیوارپوش‌ها در آشپزخانه‌ها، حمام‌ها، رختکن‌های ورزشی و استخرها. سطح صاف لعاب، رشد کپک و قارچ را به شدت کاهش می‌دهد و نظافت را بسیار آسان می‌کند.

3. محیط‌های بهداشتی و آزمایشگاهی: در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها که نیاز به سطوح استریل و قابل شستشو دارند، آجر لعابی یک گزینه عالی محسوب می‌شود.

4. کف‌سازی (کفپوش‌های سنگین): به ویژه برای کف سالن‌های صنعتی، انبارهای بزرگ و مناطقی که تردد ماشین‌آلات سنگین وجود دارد (البته باید از آجرهای با ضخامت و لعاب مخصوص کف استفاده شود).

5. تزئینات شهری: در ساخت نیمکت‌ها، دیوار حائل‌ها و سازه‌هایی که نیاز به حفظ رنگ در برابر اشعه UV دارند.

مزایای آجر لعابی (Glazed Brick): چرا این آجر منحصر به فرد است؟

پوشش شیشه‌ای، مزایای فنی و زیبایی‌شناختی متعددی را به آجر می‌بخشد که آن را از آجر معمولی متمایز می‌کند.

1. زیبایی‌شناسی و تنوع طراحی

• تنوع رنگی نامحدود: لعاب قابلیت پذیرش تقریباً هر رنگی را دارد. از رنگ‌های ساده و مات تا لعاب‌های متالیک، کراکل (ترک‌دار) و رنگ‌های چندوجهی (Lustrous).

• درخشندگی و بازتاب نور: سطح براق لعاب، نور محیط را بازتاب داده و به فضا عمق و روشنایی می‌بخشد.

• ایجاد بافت‌های خاص: می‌توان با اعمال لعاب‌های خاص، بافت‌های سه‌بعدی و برجسته‌ای را روی سطح آجر ایجاد کرد.

2. مقاومت مکانیکی و دوام محیطی

• مقاومت بالا در برابر رطوبت و آب‌بندی کامل: لایه لعاب کاملاً آب‌بند (Impervious) است. میزان جذب آب در آجرهای لعاب‌دار بسیار نزدیک به صفر است. این ویژگی، مقاومت در برابر یخ‌زدگی و آب‌شدگی (Freeze-Thaw Resistance) را به شدت افزایش می‌دهد.

• مقاومت شیمیایی عالی: پوشش شیشه‌ای در برابر بسیاری از اسیدهای ضعیف و قلیایی‌ها که ممکن است به مصالح ساختمانی نفوذ کنند، مقاومت می‌کند. این موضوع در محیط‌های صنعتی بسیار حیاتی است.

• مقاومت در برابر سایش (Abrasion Resistance): آجرهای لعاب‌دار درجه‌بندی شده برای کف، سختی سطحی بالایی دارند که باعث می‌شود در برابر تردد مکرر، مقاومت خوبی از خود نشان دهند.

3. نگهداری و بهداشت

• نظافت آسان: سطح صاف و غیرقابل نفوذ لعاب، از چسبیدن گرد و غبار، چربی و آلودگی جلوگیری می‌کند. تمیز کردن این دیوارها معمولاً با یک شستشوی ساده انجام می‌شود.

• مقاومت در برابر لکه: به دلیل نفوذناپذیری، جذب مواد رنگی یا لکه‌زا به شدت کاهش می‌یابد.

4. دوام و طول عمر

به دلیل مقاومت در برابر فرسایش محیطی، اشعه ماوراء بنفش (UV) و عدم تغییر رنگ، آجرهای لعاب‌دار می‌توانند برای ده‌ها سال ظاهر اولیه خود را حفظ کنند.

معایب و نکات قابل توجه در استفاده از آجر لعابی

با وجود مزایای فراوان، استفاده از آجر لعابی مستلزم در نظر گرفتن محدودیت‌های خاصی است:

1. قیمت بالاتر: فرآیند تولید دو مرحله‌ای، نیاز به مواد اولیه خاص برای لعاب و کنترل دقیق‌تر حرارت کوره، هزینه نهایی آجر لعاب‌دار را نسبت به آجر معمولی یا حتی آجر نما، به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

2. حساسیت به ضربه و شکستگی لعاب (Chipping): اگرچه بدنه آجر بسیار مقاوم است، لایه لعاب (که ضخامتی در حدود 0.5 تا 2 میلی‌متر دارد) در صورت ضربه شدید یا برخورد اشیاء تیز، ممکن است ترک خورده (کراکل) یا جدا شود (چیپینگ). ترمیم این قسمت‌ها دشوار است.

3. نصب حساس‌تر: نصاب باید در هنگام کار با ملات و انتقال آجرها بسیار دقت کند تا سطح براق آسیب نبیند. همچنین، نوع ملات مصرفی باید با مقاومت شیمیایی لعاب سازگار باشد.

4. قابلیت تنفس (Breathability) کمتر: پوشش شیشه‌ای، نفوذپذیری بخار آب (Vapor Permeability) آجر را کاهش می‌دهد. در برخی کاربردهای خاص که نیاز به تبادل رطوبت بین دیوار و محیط است، این مورد می‌تواند یک محدودیت تلقی شود.

انواع آجر لعابی بر اساس جنس پایه و نوع لعاب

تقسیم‌بندی آجر لعابی می‌تواند بر اساس مواد تشکیل دهنده بدنه اصلی یا بر اساس نوع پوشش نهایی صورت گیرد.

دسته‌بندی بر اساس جنس پایه (Body Material)

1. آجر لعابی رسی (Clay-Based Glazed Brick):

   • رایج‌ترین نوع، که پایه آن از خاک رس معمولی تهیه می‌شود. این آجرها معمولاً برای دکوراسیون داخلی و نماهایی که فشار مکانیکی بالایی ندارند، استفاده می‌شوند.

2. آجر لعابی شیل (Shale Glazed Brick):

   • پایه این آجر از سنگ شیل (نوعی رس سخت شده) است. این آجرها جذب آب بسیار کمتری دارند و مقاومت مکانیکی بالاتری نسبت به آجرهای رسی ساده ارائه می‌دهند، حتی قبل از اعمال لعاب. مناسب برای محیط‌های پر ترافیک.

3. آجر لعابی نسوز (Refractory Glazed Brick):

   • پایه‌ای با مقاومت حرارتی بالا دارد (مانند آجرهای کوره). لعاب اعمال شده نیز باید بتواند دمای بسیار بالا را تحمل کند. این نوع در کاربردهای صنعتی یا برای پوشش داخلی کوره‌ها استفاده می‌شود.

دسته‌بندی بر اساس نوع لعاب (Glaze Finish)

1. لعاب مات (Matte Glaze): بازتاب نور کمی دارد و سطحی مخملی ایجاد می‌کند. این لعاب‌ها اغلب کثیفی را کمتر از لعاب‌های براق نشان می‌دهند.

2. لعاب براق (Glossy Glaze): دارای بالاترین میزان بازتاب نوری است و شبیه‌ترین حالت به آینه را دارد.

3. لعاب کراکل (Crazing/Crackled Glaze): در این نوع، عمدتاً به دلیل اختلاف ضریب انبساط حرارتی بین بدنه و لعاب، شبکه‌ای از ترک‌های ریز روی سطح ایجاد می‌شود که یک جلوه هنری به آجر می‌بخشد.

4. لعاب نیمه مات (Satin Glaze): حالتی بین مات و براق ایجاد می‌کند و در بسیاری از نماهای مدرن محبوب است.

5. لعاب تِکستچرال (Textural Glaze): لعاب‌هایی که ذوب می‌شوند اما کاملاً صاف نمی‌شوند و بافت‌های موج‌دار یا دانه‌دار ایجاد می‌کنند.

راهنمای فنی: ضوابط و استانداردهای آجر لعابی

برای اطمینان از عملکرد مناسب، آجرهای لعابی باید استانداردهای مشخصی را رعایت کنند. مهم‌ترین پارامترها در این زمینه عبارتند از:

1. جذب آب و نفوذپذیری

طبق استاندارد ASTM C216 (که برای آجرنما کاربرد دارد و قابل تعمیم است)، آجرهای لعاب‌دار باید نفوذناپذیر (Impervious) باشند.
[ \text{Absorption Rate} \leq 0.5% \text{ by weight (برای برخی کاربردهای خاص)} ] در حالی که آجرهای نما ممکن است تا 7% جذب آب داشته باشند، آجر لعابی به دلیل پوشش شیشه‌ای، جذب آب بسیار پایین‌تری دارد.

2. مقاومت فشاری

بسته به نوع خشت پایه، مقاومت فشاری معمولاً بالای 20 مگاپاسکال (MPa) است، اما این ویژگی بیشتر به بدنه آجر بستگی دارد تا لعاب.

3. سختی و مقاومت شیمیایی (Mohs Hardness)

سختی لعاب باید به اندازه‌ای باشد که در برابر سایش ناشی از نظافت‌های مکرر مقاوم باشد. سختی شیشه معمولاً بین 5 تا 7 در مقیاس موس است، که برای کاربردهای ساختمانی کافی است.

ملاحظات اجرایی در نصب آجر لعابی

نصب صحیح برای حفظ زیبایی و دوام آجر لعابی حیاتی است:

1. ملات مناسب: باید از ملاتی استفاده شود که با پس‌زنی حرارتی (انقباض و انبساط) آجر و لعاب سازگار باشد. ملات‌های با پایه سیمانی معمولی معمولاً مناسب هستند، اما باید اجازه خشک شدن و پخت تدریجی داده شود تا تنش‌های ناگهانی به آجر وارد نشود.

2. کنترل مواد شیمیایی در ملات: برخی افزودنی‌های ملات (مانند مواد حباب‌ساز یا برخی عوامل زودگیر کننده) ممکن است با شیمی سطح لعاب واکنش داده و باعث کدر شدن یا تغییر رنگ آن شوند. همیشه توصیه‌های تولیدکننده آجر را دنبال کنید.

3. جلوگیری از آسیب‌های مکانیکی حین نصب: ابزارهایی که برای برش یا نصب استفاده می‌شوند نباید سطح لعاب را خراش دهند. برش‌ها باید ترجیحاً خارج از محل اجرا و با دستگاه‌های برش مرطوب (Wet Saws) انجام شوند تا گرد و غبار خشک روی سطح لعاب ننشیند.

4. درزگیری و بندکشی: بندکشی باید با دقت انجام شود. در فضاهای داخلی، مواد بندکشی اپوکسی به دلیل مقاومت شیمیایی و جذب آب صفر، اغلب بر ملات‌های سیمانی معمولی ارجحیت دارند.

نتیجه‌گیری

آجر لعابی ترکیبی بی‌نظیر از هنر سنتی و تکنولوژی مدرن است. این مصالح با زیبایی چشم‌نواز، مقاومت در برابر رطوبت و سایش، و نگهداری آسان، گزینه‌ای عالی برای نماهای ماندگار و دکوراسیون‌های خاص محسوب می‌شوند. اگر به دنبال مصالحی هستید که علاوه بر استحکام، جلوه‌ای تاریخی، لوکس و در عین حال مدرن به ساختمان شما ببخشد و بتواند در برابر عوامل مخرب محیطی مقاومت کند، آجر لعابی انتخابی ایده‌آل خواهد بود، مشروط بر اینکه بودجه کافی برای سرمایه‌گذاری اولیه و توجه ویژه به جزئیات اجرایی آن در نظر گرفته شود. این آجرها، همانند بناهای تاریخی هزاران ساله، اثبات می‌کنند که کیفیت می‌تواند در تقاطع زیبایی و کارایی به اوج خود برسد.

راه های ارتباطی:

09120181231

02178994682

www.dezhave-shop.ir

www.dezhave.com